Архангай аймгийн Тариат сумын Мөрөн багийн иргэн сумын харцага Лхагвасүрэнгийн Буяннэмэх үерлэсэн Чулуут голд амь нас нь үхлийн ирмэгт байсан гэр бүлийн долоон иргэнийг аварчээ. Мөн машинтайгаа усанд живэх гэж байхад нь анх харж нөхөр болон бусад хүмүүст хэл дуулгасан н.Нарантуяа, тусламж дуудсан нөхөр Даваадорж, Баян-Өлзий, Даваадалай, Нямсүрэн /бусад дөрвөн найз нь/ нарын хүмүүст хүний алтан амь аварч баатарлаг гавьяа байгуулсанд нь нийт уншигчдынхаа өмнөөс талархал илэрхийлье.
Гэр бүлийнх нь амь насыг аварсан эдгээр хүмүүсийн ач гавьяа болон тухайн үеийн үйл явдлын талаар тодорхой бичиж ирүүлсэн Б.Түвшиний энэхүү нийтлэлийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
иргэн Б.Түвшин
Хэрэв танд энэ түүх таалагдсан бол энэхүү баатарын алдрыг түмэнд түгээж өгнө үү.
(Үг үсэг, найруулга зүйн алдаатай бичсэн бол уучлаарай намайг би анх удаа л иймэрхүү юм бичиж байна.
Лхагвасүрэнгийн Буяннэмэхийн нутагт нь дэлгэр сайхан зун болж мань хүн Мөрөнгийнхөө баяр наадамд зодоглон урамтай сайхан барилдаж наадамч олноо баясган үзүүрлээд зэргэлдээх сумын удахгүй болох баяр наадамд барилдахаар бэлдэн ид бэлтгэл хийж байсан үе...
- “За хө зав зай гарсан дээрээ завиа нөхөөд авъя удахгүй ус татраад ирэхээр хэдэн үхэр нь гол гарч яваад сааль сүү нь хэцүүднэ” хэмээн шалчийсан завиа гарган шар цавуу, хутга, зүлгүүр гэх мэт хэрэг болох материал багажаа бэлдэн бохирон суутал хойд суварганы зүгээс мотоциклийн дуу сонсогдов. #Нэмэх суварганы зүг толгой эргүүлэн хараад:
- “Баянөлзий ах шивдээ энэ хад чулуун дотор ингэж хар хурдаараа давхиад байдаг нь юу болсын бол доо” хэмээн бодож сэтгэл нь сэртэсхийн нөхөх гэж байсан завиа хумин шидээд тосон алхлаа.
Мотоцикл унасан н.Баян-Өлзий унаагаа хайрлалгүй хад чулуу, бут хамааралгүй дайрахыг нь дайран харайлган давхисаар шууд чиглэн ирж зогсоод:
- За Нэмэхээ минь болохоон байлаа, завиа аваад хурдан суу! Хүрэмийн амны гармаар гарч явсан машаан урсаж олон хүн аюулд ороод байна. Чи л очихгүй бол болохгүйнэ” гэж хот айлын хооронд ярьж буй мэт алхам зайнаас хашгирч орилон хэлэхэд тэрбээр үнэхээр сандарчээ...
Гэтэл нөгөө урьж залаад, итгэж найдаад буй Нэмэх маань өөрөө усанд сэлж чаддаггүйн дээр нэг сэлүүрээ хугалж нөгөөг нь усанд урсгаж алдаад гар мухар, завь нь цоорхой ... Нөхөөд суух цаг хугацаа байхгүй ...
- “За та очиж бай би хойноос чинь удахгүй очлоо” гээд эргэн гүйж авдараасаа хоёр усны аврах хантаазаа гаргаж урд шөнө нь адуугаа манан хоносон дүүгээ дуудан сэрээв. Хоёулаа сундалдан гарамны зүг “хятад” мотоциклийн дээд хурдаар яаран давхилаа. Замд Нэмэхийн зүрх нь оволзон цохилж :
- Ингэхэд би аварч чадах бол уу. Би чинь өөрөө усанд сэлж чаддаггүй хаа нэг гол гарсан үхрээ буцаан гаргах гэж л арай ядан гол гардаг шүү дээ хэмээн бодож өөртөө итгэлгүй байлаа.
Гарам тэднийхээс холгүй учир цаг алдалгүй хурдан хүрлээ...
Нутагтаан амрахаар явсан улс Чулуут гол үертэй байгааг харсан ч гүүрээр тойрч Дасгал хэмээх хад чулуугаар явахаас төвөгшөөсөн болов уу. Бас нутгийн хүний – “Өнөө өглөөхөн хоёр жийп гарсан” гэх үгээр үг хийж, унаа машиндаа ч найдан эрдэж, мост хүндрүүлэгч байдаг бүх юмандаа хийгээд гол руу оржээ. Гэтэл үнэндээ тэр жийпнүүд нь гол дээр очоод туулж зориглохгүй буцаад явсныг тэр хүн мэдээгүй байж. Тэдний машин ч үертэй голыг хага яран зүсч давгүй яваад л байлаа.
Замын талаас илүүг туулан удахгүй гарлаа даа гэж бодоцгоон хэн хэн нь тайвширч эргээс 20-25 метрийн зайд явж байтал юу нь буруугаар эргэсэн юм бүү мэд машин нь гэнэт унтарчээ. Ингээд ямарч найдваргүй болсон машин урсгалд цохиулан буцаад голын төв рүү урсаж байгаад том хад чулуу юм уу элс хайрганд тулан зогсов. Зорчигчид бүгд шоконд орсон байлаа. Шагайгаар татаж байсан ус аажим дээшилсээр ташаагаар татахад бүгд сандралдан нэг нэгээрээ машиныхаа дээвэр дээр гарч суужээ.
Тус гарамтай хамгийн ойр айлын эхнэр Нарантуяа анх харж гэрийн эзэн рүүгээ утас цохин:
- Өвгөөн цаад гарам дээр чинь машинтай улс усанд суугаад машиныхаа дээвэр дээр гарчихсан орилолдож байна. Чи хурдан хүрээрэй би энүүгээр хүн амьтанд дуулгая гэж хэлжээ.
Нөхөр Даваадорж нь ч сайхан бор мориныхоо хар хурдаар давхин хүрч байдал тун хүнд байгааг хараад тэсгэлгүй морьтойгоо шууд давхин ортол морь нь их усанд хөл алдахад эгээтэй л уначихсангүй санд мэнд буцан гарчээ.
Даваадорж энэ голыг даган олон жил нутагласан учир өчнөөн л юм үзсэн байлгүй яахав:
- Та нар минь машиныхаа тэнцвэрийг хадгалж тараад суу, ойчиж урсчихалгүй сайн бариад суугаарай би явж тусламж дуудъя хэмээн хэлээд морио ороолгон давхин одов.
Ингээд голын ойр орчмын айлуудаас бага багаар нэмэгдсээр голын хоёр эргээр нэлээд олон хүн цуглажээ.
Голын урд эрэгт нэг машин ирж зогсон таван залуу үсрэн бууж ирсэн нь осолд орсон Батжаргалын гэр бүлийн хүргэн дүү Нямсүрэн тэргүүтэй залуус байлаа.
Тэд нэг нэгнээсээ олс уян хамгийн залуу эрч хүчтэйгээрээ Даваадалай гэгч булчин шөрмөс нь зангирсан, нүдэнд дулаахан, зоримог эрэмгий харцтай идэр насны залуу магнайлан ус руу орсон ба усны түвшин хүзүү хүрэх үед урсгал ширүүсэн бүгд хөл алдацгаан арай ядан буцаж гарч амьсгаагаа дараад дахин нэг оролдлого хийсэн боловч өмнөхийн адил үр дүнгүй болжээ.
Нэмэхийг ирэхэд зөвхөн дээвэр нь харагдах машин ямар нэгэн юманд тээглэн голын тэхий голд зогсож, ширүүн урсгалд дайвалзан дээр нь суух хүмүүс амь авраарай хэмээн сандран орилолдож балчир насны гурван хүүхэд уйлалдаж байв. Саяхан тэр хавиар дуу цахилгаантай сүрхий аадар бороо орсон учир усны түвшин тасралтгүй нэмэгдэж, голын эргээр цугласан хүмүүс дэмийн бужигнан яах учраа олохгүй дээш доош гүйлдэн, зарим нэг нь аргамжаа, мяндас холбон зангидаж байгаа харагдана.
Түүнд цаг байсангүй...
Тэр хэдийгээр урд нь уснаас хүн аварч үзээгүй, энэ талын ямарч туршлагагүй ч хэрэв цаг алдвал машин урсаж өнхрөн дээр нь аврал гуйн бүлтэгнэн суугаа хүмүүсийн амь нас юу юугүй үрэгдэх нь тодорхой байсан тул завиа чирэн тус гарамнаас нэлээн дээшээ очиж цоорхой завиа хийлж гарлаа. Долоовор хурууны өндөгний дайтай хоёр цоорхойтой завь хий орсон ч бага багаар тасралтгүй гарч байгаа учир тийм амар хийлэгдсэнгүй. Ах дүү 2 ээлжлэн нацоосдож, цугласан олон ч хамжилцав.
Завь бэлэн боллоо. Хий нь завсаргүй гарсаар л...
Буяннэмэх /Нэмэх/ аврах хантаазаа өмсөн завиндаа сууж сэлүүр байхгүй тул нэг том шургааг олж аван чиглүүлэн урсгалд орон хөвлөө...
Эрэг дээрх хүмүүс урт олсоор завийг нь аргамжин үзүүрийг нь бариад урсгал даган уруудав.
Голын урсгал үнэхээр хүчтэй тэр тусмаа сэлүүргүй хүнд амаргүй байсан ч бөх хүний хүч чадал, тэсвэр тэвчээрийг олонд харуулан машиныг чиглүүлэн залж хөвсөөр...
Машин ойртох үед завинийхаа урдаас бэхэлсэн олсоо шидсэн боловч арай хожуудуулжээ. Машин дээрх хүмүүс барьж авч чадсангүй завь хажуугаар нь урсан гарлаа.
Бушуухан эрэг рүү зүтгэж эрэг дээрх хүмүүс ч олсоороо татан гаргаж завиа явуут дундаа хийлэн гүйсээр гарамнаас бүр дээшилж 300-400 метрээс ахин ус руу орлоо. Хоёр дахь оролдлого бас амжилтгүй болов. Нэмэх завинаас эрэг дээр буумагц завиа хийлж байгаарай хэмээн хэлээд мотоциклоо асаан давхихад хүмүүс мэл гайхан хойноос нь харан хоцроход мань эр голын эргээс холгүйхэн орших хэсэг бургас руу орон гарт эвтэйхэн нэгэн бургас хугалан авч буцаж ирэв. Том шургааг усанд улам хүндрэн түүнд завиа чиглүүлэхэд хүндрэлтэй байжээ.
Ийнхүү гурав дахь оролдлого өмнөх хоёр дахиасаа туршлага авсан учир амжилттай болж завь машин хоёр холбогдлоо.
Сумын харцага Л.Буяннэмэх
Нэмэхээ хүүхдүүдийг хурдан суулга хэмээн орилсон боловч тамир тэнхээгээ барсан түүний хоолой олигтой гарсангүй ч тэдгээр хүмүүс хүүхдүүдээ л аврах хүсэлтэй байсан тул жолооч 1-5 насны 3 балчир хүүхэд зорчиж явснаас томоос нь эхлээд завь руу шидлээ. Жаал завин дээр өнхрөн унаад уйлаад босоод ирэв. Хүчтэй урсгалд дайвалзан найгах завинаас жаал унах аюултай байсан тул Нэмэх хүүгийн гарнаас татан суулгаж нөгөө гараараа дараа дараагийн хүүхдүүдийг тосон авав. Гурвын гурван нялх хүүхэдтэйгээр эрэг рүү буцах маш эрсдэлтэй байсан учир завь хэдийгээр хий султай байсан ч нэг том хүн суулга гэсэнд хүүхдүүдийн ээж 30 гаран насны бүсгүй завинд суун анхны тээвэрлэлт эхэллээ.
Хурсан олон завийг маш болгоомжтойгоор аажуухан татаж байсан нь олон айлаас цугласан сайн муу мяндаснуудаас аль нэг нь тасарч мэднэ гэж болгоожилсных байлаа.
Машин дээр үлдсэн гурван том хүн хүүхдүүдийг эрэг дээр хөл тавихад баярын нулимс унаган сэтгэл амарч хүүхдүүд л мэнд гарсан хойно бид ч яахав дээ хэмээн бодсон ч бүгд л алтан дэлхийнхээ хөрсөн дээр алхаж гишгэн, үргэлжлүүлэн амьдрахыг хязгааргүй их хүсч байгаа нь тодорхой.
Хөөрхий Нэмэхийн хамаг бие салганан чичирч, хөл нь гуйвж байвч шүд зуун тэссээр ахин орлоо. Усны түвшин улам нэмэгдэхийн хэрээр машины дайвалзан найгах нь ихсэнэ. Нэмэхээ машин руу яаран яаран чиглүүлэн хөвнө.
Энэ үед машин дээр 60 насны эхнэр нөхөр, 30 гаран насны бага охиныхоо хамт бие биенээ зоригжуулан охин нь ээждээ хэрэв машин унаж урсвал дээшээ хараад биеэ суллан хөвж хэрхэн амь аврагдах талаар зааж хэлж өгч байв. Ээж нь:
- Завь олон том хүн даахгүй байх аав ээж хоёр нь яах вэ миний охин л эхэлж суугаарай хэмээн захиж хэлжээ.
Гэсэн ч завь ирэн Нэмэхээ:
- “Хоёр хүн бушуухан суугаарай” гэж хэлэхэд эргэлзэх зүйлгүй ээж охин хоёулаа суун машин дээр биш усан дээр завилан суугаа юм шиг харагдах аавыгаа, ханийгаа өрөвдөн хайрлан, нулимс унаган харж байв.
Хүмүүс завийг татах үед л Нэмэх нэг юм гараа амраан амьсгаа дарах боломжтой болж байлаа. Ийнхүү зургаан хүн аварч одоо сүүлийн ганц хүнийг аврах үлдлээ. Нэмэх хэдий сульдан ядарч амармаар байсан боловч хүмүүс нь буугаад хөнгөрсөн машин хэзээ хэзээгүй урсахыг мэдэж байсан учир ахин ус руу орлоо.
Чулуутын гол угаас ширүүн урсгалтайн дээр үертэй учир завийг чиглүүлэхэд маш хүндрэлтэй байв. Нэмэхийн хамаг хүч барагдан нүд нь харанхуйлсан ч шүд зуун хүчилсээр...
Тэр байгалийн хүчтэй буюу үертэй голтой тэмцэлдсээр л...
Наадамд барилдах гэж шаргуу бэлтгэл хийгээгүй байсан бол тэр яавч хүчрэхгүй байлаа.
Усны урсгал хэдий түргэн ч хүчээ шавхан чиглүүлж яваа Нэмэхэд маш удаан явж байгаа мэт санагдана.
Завь машины хажуугаар гарах үед олсоо шидэн жолооч түүнийг барьж авч машинд ойртуулан завин дээр үсрэн буулаа.
Эрэг дээрх хүмүүс баярлалдан шүгэлдэж алга ташихад Нэмэх мөн ялгаагүй нэгэн гэр бүлийн бүх хүнийг үерийн уснаас аварч чадсандаа сэтгэл хангалуун мишээж, нүд рүү нь урсан орох магнайнхаа хөлсийг арчин эрэг рүү ширтэн явна.
Ийнхүү аврах ажиллагаа нутгийн сайхан сэтгэлт олон болон эрэлхэг зоригт, хүч чадлын уурхай болсон энэ гайхалтай залуугийн ачаар амжилттай өндөрлөлөө.
Тэр 2-ыг дөнгөж эрэг дээр хөл тавих агшинд шар машин эздээ усанд унагахгүйн төлөө чадлынхаа хэрээр тэслээ гэвч чадал минь барагдлаа гэж хэлэн амь тавих шиг аажуухнаар хажуулдан уналаа...
Л.Буяннэмэхийн аварсан хүмүүс
Эрэг дээрх хүмүүст энэ үйл явдал яг л алдарт #ТИТАНИК кино мэт сэтгэгдэл төрүүлж байв.
Аврагдсан хүмүүс Нэмэхийг тэврэн, баярлаж талархаснаа илэрхийлэн уйлан хайлан бүчин авахад Нэмэхэд наадамд түрүүлэн индэр өөд алхахад наадамч олон хөлснөөс нь адис авах гэж алалцан дайрдагтай адил санагдаж амьсгаа авахад бэрх байв.
Машин унахад хамаг цонх хагарч дотроос нь элдэв зүйлс хөөсрөн хуйлрах хүчит урсгалд орон урсан одож байв.
Сайхан сэтгэлт Нэмэх энэ бүгдийг зүгээр харан сууж тэвчсэнгүй үсрэн босч завиа хийлэн ус руу ахин орлоо.
Энэ удаад түүний шидэх олсыг барьж авч татах хүн байхгүй учир Нэмэхэд зөвхөн өөртөө найдаж, ганцаар ажиллахаас өөр арга байсангүй.
Яг машины хажуугаар өнгөрөх агшинд гар сунган юунаас ч юм барьж авлаа. Нэг гараараа машинаас зуурч нөгөө гараараа мяндасаа барин нэг сайн амьсгаа аваад ус руу толгойгоороо шумбан машин чирэх зориулалт бүхий эврийг таамгаараа тэмтрэн байж олоод мяндасаа углан завиндаа сууж гэдэргэ эргэтэл завь нь гэнэт хөмрөн тэрээр юу ч харагдахгүй булингартай, хөлгүй их ус руу уналаа...
Гэвч түүний хүчирхэг нэг гар нь хөмөрсөн завинаас барьж амжсан байв. Хэрэв Нэмэх биш өөр хэн нэгэн байсан бол үсрээд 1-2 удаа л ус руу ороод хамаг хүч тамир нь барагдах байв.
Харин Нэмэх бол яах аргагүй бөхийн удамтай, шөрмөстэй аавын хүү... бөх хүн билээ.
Эрэг дээрх хүмүүс завийг татаж байх зуур Нэмэх турникэн дээр арав дарж буй мэт хүчлэн татаж шувхийн завин дээрээ тээж амжив.
Тэр цаг алдалгүй оновчтой төлөвлөсөн...
Тэр зөв шийдвэр гаргасан...
Тэр зориглосон...
Тэр авхаалж самбаатай байсан...
Тэр бүх хүч чадлаа шавхсан...
Тэр чадсан... Тэр чадсан... Тэр чадсан...
Хурсан олон тус нутгаар явж байсан ноос ачсан том тэргийг гуйн авчирж машиныг чирэхэд машин босоод ирэв. Хүмүүс баярлалдан орилолдож машин байсан байрнаасаа эрэг рүү зуугуухнаар 1-2 метр ахиж байтал мяндас хаагуураа ч юм тасран машин ямар нэгэн юманд тээглэн урсалгүй тэндээ хоцорлоо. Энэ удаад усны түвшин улам нэмэгдэж машины дээвэр л дөнгөн данган харагдаж байв.
- Одоо болноо Нэмэхээ минь эд хөрөнгө яахав чи бүхэл бүтэн нэг гэр бүлийн 7 хүнийг аварлаа шүү дээ
хэмээн хүмүүс баяр хүргэн мөрөн дээр нь алгадаж тэврэх нь тэвэрч үнсэх нь үнсэж авна.
Нэмэх арайхийн тэдний бүслэлтээс гарч голын эргийн ногоон зүлгэн дээр
БАЯР ХӨӨР, БАХАРХАЛ ДҮҮРЭН, ХӨХ ТЭНГЭРЭЭ ШИРТЭН АЗ ЖАРГАЛТАЙГААР ИНЭЭМСЭГЛЭН ДЭЭШ ХАРАН ХЭВТЛЭЭ...
Аймшиггүй эр зориг, авхаалж самбаа гарган манай гэр бүлийг аварсан нутгийн эрэлхэг зоригт хөвүүн чамд маш их талархаснаа илэрхийлье. Чи бол хэзээд манай гэр бүлийн БААТАР , хамгийн ХҮНДТЭЙ ХҮН байх болно. Ачийг тань бид хэзээд мартахгүй ээ.
Мөн сэтгэл зүрхээрээ нэг байж тус болсон Арын сайхан хангайн Мөрөн, Алтаад баг, Хүрэмийн ард олон, ах дүү хамаатан садандаа баярлалаа.
Баярлан талархаж, бахдан баясаад баршгүй
Нэр нь хүртэл БУЯН орсон буянтай залуу.
Буяннэмэхээ Буян тань дэлгэрэг...
Бас Нарантуяа, Даваадорж, Даваадалай, Баян-Өлзий, Нямсүрэн гээд бүх хүмүүст
Баярлалаа.
Хүндэтгэсэн Батжаргалын Түвшин 2016.07.18
Төгсгөл:
Хэлэхгүй байя гээд хэл минь загатнаж, уур гомдол хорсол зэвүүцэл төрөөд байна. Алтан амиараа дэнчин тавьж хүний амь аварч явах хооронд голын эрэг дээр тайлаад тавьсан хувцсан дээрээс утсыг нь хулгайлсан тэр сэтгэлгүй хүний оронцогийн гар нь татаг!!!
