Г.Гэндэндарам 

   Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà ýõëýýä äóíäàà îðëîî. Íýð äýâøèã÷äèéí ñóðòàë÷èëãàà èä ºðíºæ áàéíà. Ãóðâàí íàìûí íýð äýâøèã÷äèéí õîîðîíäîî ýðñ òýñ ººð ºí㺠àÿñ á¿õèé ñóðòàë÷èëãàà ¿ðãýëæèëñýýð.

Ýðõ áàðèã÷ ÌÀÍ-ààñ íýð äýâøèã÷ Ì.Ýíõáîëäûí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà ¿íýõýýð áÿðòàé, ºíãºëºã, ìºíãºëºã áàéãàà íü àíäàøã¿é õàðàãäàíà. Òýä ¿íýõýýð áÿðäàæ áàéíà. Ìîíãîëûí á¿õèé ë ãÿëòàéõ áîëãîí ÌÀÍ-ûí ñóðòàë÷èëãààíä æàãñ÷ýý. Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí áààòðóóä, àðäûí öîëòíóóä, ãàâüÿàòóóäààñ ýõëýýä óðëàã, ñïîðòûí îäîä, õýâëýëèéíõýí á¿ðýí áàãààðàà, ñîøèàë ñ¿ëæýýíèéíõýí, àëü ë áàÿí òàðãàí êîìïàíèéíõàí òýð ÷èãýýðýý, ààõèëæ óóõèëñàí óÿà÷èä, ààãëàñàí òîì òîì ìàøèíóóä, àëò, ìºí㺠ø¿ð, ñóâä òýíä áàãòàæ ÿäàí áàéíà. Ìîíãîëûí íèéãìèéí àëü ºíãºòýé ººäòýé á¿õýí “Áè õîöîð÷èõ âèé” ãýñýí øèã ÌÀÍ-ûí ñóðòàë÷èëãààíû ç¿ã õîøóóð÷ýý. Ѻðºã õ¿÷íèé ø¿¿ìæèëæ áóéãààð áîë ÌÀÍ-ûí íýð äýâøèã÷èéí îíãîöíû çàðäàë ë ãýõýä òýðáóì òºãðºã äàâñàí ãýõ. Òýä äàâñäóóëæ áàéæ ÷ ìýäíý. Ãýõäýý ë ÌÀÍ-ûí ñóðòàë÷èëãàà òýíãýðýýð öàìíàæ, òýíãýðò ãàð÷èõñàí ÿâíà. Ýíý íàì èíãýýä èðýõýýðýý ÿëàãä÷èõäàã ãýì áèé. 2008 îíä çàñãèéí ýðõèéã áàðüæ áàéõäàà ÓÈÕ-ûí  ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãààãàà èéìýðõ¿¿ ààã áÿðòàé õèéñíèé äàðàà àéìøèãò “Äîëîîí ñàðûí 1”-èé ¿éë ÿâäàë ºðíºæ áàéâ. 2009 îíû Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü, 2012 îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà íü ÷ õýòýðõèé áÿðäñàí ñ¿ðæèí áàéñàí õýäèé ÷ ¿ð ä¿í íü ÿëàãäëààð òºãññºí.  Îäîîãèéí ñóðòàë÷èëãàà ÷  èéì ºí㺠àÿñòàé õàðàãäàæ áàéíà. Ýä áàÿëàã, àëäàð íýð, äóó öóó áîëñîí áàÿí òàðãàí áàéäàë ñîíãîã÷äîîñ ñàíàë àâàõàä òºäèé ë íºëººëäºãã¿é. Õàðèí ÷ ýñðýãýýðýý õ¿ì¿¿ñ ñàíàë ºãºõã¿é òàë ðóóãàà õàíääàã. ßàãààä ãýõýýð ºíººäºð àðä ò¿ìíèé áàðàã 90 õóâü íü í¿äíýýñ ãàð÷èõààä áàéíà. Òºð çàñãèéí ýíý  èõ òàòâàðûí äàðàìò øàõàëò, õàíøèéí ºñºëò, àðä ò¿ìýíäýý ýýëã¿é áîäëîãûí ¿ð ä¿íä ýíý àðä ò¿ìýí ÷èíü íèéòýýðýý íîîðîé÷èõîæ. Àðä îëíîîñîî õýò òàñàðñàí áàÿðõàë òàíñàãëàëûí òóõàé íýãýí ãóíèãòàé ò¿¿õ ¿å ¿å ñàíààíä îðäîã þì. Àëü òýðòýý 1790-ýýä îíä ºëñãºëºí ÿäóóðàëä òóéëäñàí ôðàíö÷óóä áîñëîãî ãàðãàæ õààíû îðäíûõîî ãàäàà èðæýý. ¯é îëîí áîñîã÷äûã öîíõîîðîî õàðñàí XVI Ëþäîâèêèéí ãýðãèé Ìàðèÿ Àíòîíåòòå "Ýíý îëîí õ¿í ÿàõ ãýæ ýíä öóãëàðñàí þì áý" ãýæ àñóóæýý. "Òýäýíä èäýõ òàëõ áàéõã¿é ó÷ðààñ" ãýæ õàðèóëàõàä "Òýãâýë òýäýíä áÿëóó ºã÷ áîëäîãã¿é þì óó" õýìýýñýí ãýäýã. ¯ìõ òàëõ îëäîõã¿é ºëáºð÷ áàéãàà ÿäóóñò áÿëóó ãýäýã ìºðººäººä ÷ îëäîõã¿é òàíñàã èäýý ãýäãèéã õàòàí îãò ìýääýãã¿é. ¯¿íòýé àäèë ýðõ áàðèã÷èä, àëäàð öóóòíóóä, êîìïàíèéí ýçýä Ìîíãîëûí ýãýë æèðèéí àðä ò¿ìíèé àìüäðàëààñ õýòýðõèé äýýøýý òàñàð÷èõñàí, õ¿ì¿¿ñ ÿàæ àìüäàðäãèéã ìýäýõýý áîëüæýý. Ýãýë àðäûí àìüäðàë òýýð äîð ¿ëäñýí. Ýð¿¿ë íèéãìèéí èëýðõèéëýë áîëñîí äóíäàæ äàâõàðãûíõíû ýçëýõ õóâü òóí áàãà. Èéì ë áàÿí ÿäóóãèéí òóéë áîëñîí íèéãýìä àðä ò¿ìíèé 50-60 õóâü íü í¿¿ðýíäýý ãýðýë öàöðóóëàí èíýýñýí õºðºíãºëºã ìºíãºëºã õ¿ì¿¿ñèéã õàðàõààðàà ¿çýí ÿäàæ óóðëàäàã áîëñîí áàéíà. Óëààí äààâóó õàðñàí áóõ óëàíãàñàí äàéðäàã øèã ë.

ÌÀÕÍ-ààñ íýð äýâøèã÷ Ñ.Ãàíáààòàðûí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà áóñäûãàà áîäâîë òóí äîðîé áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. “Ãàíö ãÿëòàéæ áóé íü Í.Ýíõáàÿð” ãýæ ìàíàé ñîíèí ºìíº íü áè÷èæ áàéñàí äàà. Ýíý íàìûíõàí ¿íýíäýý áàäàð áàðüæ ñîíãóóëüä îðæ áàéíà. Ç¿¿í ªìíºä Àçèéí áîð ñààðàë õóâöàñ á¿õèé áóääûí ëàì íàð ºäðèéí õîîëíûõîî öàãààð àÿãààðàà òîã òîã õèéëãýæ òîãøèæ áàäàð áàðèàä çîãñ÷ áàéäàã. Òýä îëíû áóÿí ñàíàæ ºãñºí õî¸ð ãóðâàí äîëëàðààð ºäðèéí õîîëîî àâ÷ èäíý. ÌÀÕÍ-ûí ñóðòàë÷èëãààã õàðàõàä ýíý ë ñàíààíä îðäîã þì. ̺í㺠áîñãîæ áàéíà ãýæ àðä ò¿ìíýýñýý ãóéãààä ë. Ýíý á¿õýí íü òýäíèéã õýò äîðîé õàðàãäóóëæ áàéíà. Äîðîé õ¿íèéã àðä ò¿ìýí ºðºâääºã áîëîõîîñ ñîíãîääîãã¿é þì. ßäàõäàà ãàð áàðèàä áóãóé áàðèíà ãýã÷ áîëîõûã ÿàíà. Õ¿ì¿¿ñ òàâàí äîëëàð ºãºõººð øàâàð çîîñ çóóñàí ìýëõèé ä¿ðñòýé áàðèìëàà àðâàí äîëëàðààð çàðíà ãýæ ç¿òãýõ. Èéìýðõ¿¿ àëäàà àëõàì òóòàìäàà ãàðãààä áàéõ þì. ßäàðñàí þì çàéëóóë ãýýä ìºí㺠ºãüå ãýõýýð íýð äýâøèã÷èéíõ íü ¿ãèéã ñîíñîîä ¿ðãýæ çóãòìààð. Õýðýâ Åðºíõèéëºã÷ áîëâîë ÀÍ, ÌÀÍ õî¸ðûã óñòãàíà ë ãýíý. Îþó òîëãîé, Òàâàí òîëãîéã õóðààæ àâíà, ãàäíûõíûã Ìîíãîëîîñ õººæ ãàðãàíà ë ãýíý. Õýëæ ÿðüæ áàéãàà ¿ã á¿õýí íü “õóëãàé÷, õóäàë÷...”-ààð ä¿¿ðýí. Èíãýæ ÿðüæ áàéãàà õ¿íèé òºëºº ñàíàëàà ºãºõ ¿¿. Ìàíàé ñîíèí ºìíº íü “Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîë öóãëààí áèø. Àëü íýã íàìûí ñîíãóóëü áèø. Á¿õ àðä ò¿ìíèé ñîíãóóëü” ãýæ áè÷èæ áàéñàí. Èéì áàéâàë þóí ÀÍ-ûí íýð äýâøèã÷èéí ñàíàëûã õóâààõ áèëýý. ªìíºõ ñîíãóóëèàð íýð äýâøèæ áàéñàí Í.Óäâàëûí äàéíû ñàíàë àâáàë èõ þì áîëæ õàðàãäàæ áàéãàà.

ÀÍ-ààñ íýð äýâøèã÷ Õ.Áàòòóëãûí ñóðòàë÷èëãàà åðºíõèé òºðõººðºº îíîîä, çºâ ÿâààä áàéõ øèã õàðàãäàæ áàéíà. ßàãààä èíãýæ àæèãëàãäàâ ãýõýýð íèéãìèéí îëîíõèéí ä¿ð òºðõèéã åðºíõèéä íü õàðóóëæ ÷àäæýý. Àþóëûí õºðºíãºòýé, íóòàã óñíûõàà õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëä òóñ äýì áîëîîä òýäíèéãýý àâààä ÿâ÷èõäàã èéì øèíý öàãèéí ìîíãîë÷óóä Ìîíãîëä íýãýíò áèé áîëæýý. Íóòàã íóòãààñ òºðæ ãàðñàí èéì õ¿ì¿¿ñ îëîí áèé. ÀÍ-ûí íýð äýâøèã÷èéí “¯éëäâýðæèëòèéã õºãæ¿¿ëíý. Ýäèéí çàñãèéí òóñãààð òîãòíîëûã áýõæ¿¿ëíý” ãýõ çýðýã ÿðèàíóóä íü íèéãìèéí äèéëýíõ îëîíõèéí ñýòãýë ç¿ðõýíä õ¿ð÷ áàéíà. “Õýëñýí ¿ã íü õ¿íä õ¿ðäýã. Çàëóóñ íü õýí àõ ãýýä óõàñõèéäýã. Õºãø÷¿¿ä íü õýíèé õ¿¿ èðëýý ãýýä ºíäºñõèéäºã. Èéì íýã õºäºº õîòã¿é òàíüäàã ìýääýãòýý òóñ äýì áîëäîã ýð õ¿í áàéäàã äàà. ßã ¿¿í øèã Õ.Áàòòóëãà ýãýë ò¿ìíèé ñýòãýëä îéðõîí èìèæèéã á¿ðä¿¿ëæ ÷àäààä áàéíà. Îäîî ò¿¿íä öààøèä àíõààðóóøòàé íýã ç¿éë áàéíàà. ªºðèéã íü äýìæèã÷èä ãýõ óëààí ôàíàòóóäûíõàà ¿ã õýëèéã ¿å ¿å õàçààðëàæ õÿíàæ áàéõã¿é áîë ººðèéíõ íü ýñðýã àøèãëààä ýõýëæýý. Ýñðýã íàìûíõàí íü Õ.Áàòòóëãûã ø¿¿ìæëýõäýý ò¿¿íèé äýìæèã÷èéí õýëñýí “200 òîëãîé ...” ÷ ãýõ øèã ýëäýâ äýìèé ¿ãèéã íü çîãñîî çàéã¿é àøèãëàæ áàéãàà. Òèéìýýñ ýíý ìýò ýëäýâ äýìèé ¿ãèéã õÿíàæ áàéõ õýðýãòýé. Èéíõ¿¿ àëäñàí àäóóãàà ýðæ ÿâàà àéìãèéí çààíû äàéòàé ÿâààä áàéõàä àðä ò¿ìýí Õ.Áàòòóëãûã “Áèäýíòýéãýý àäèëõàí þì. Áèäíèéãýý áîäâîë õîîëòîé ýðýý, íààäàõ ÷èíü. Ìàíü ìýòèéí áîðîã õ¿ì¿¿ñèéã àä òýýð ¿çýëã¿é àâààä ÿâ÷èõ ýð ø¿¿” ãýýä äýìæýýä áàéõ øèíæòýé.

Åð íü îð÷èí öàãò óëñ îðíûã óäèðäàíà ãýäýã íàðèéí îíîë óõààí ñóäàëæ, ãàäààäûí ºíäºð íýð õ¿íäòýé ñóðãóóëüä ñóð÷ îíîë íîìä áîëîâñîðñîí  ãýõýýñýý èë¿¿òýé áèçíåñ áîëñîí. ¯¿íèéã áèä ºäºð á¿ð ë õàðæ ñóóíà. Îð÷èí ¿åä äàéí òóëààí ãýäýã ãàçàð íóòàã áóëààöàëäàõ, òóñãààð òîãòíîëûã óñòãàíà ãýõýýñ èë¿¿ áèçíåñèéí òàëáàðàà ºðãºæ¿¿ëýõ òýìöýë áîëæýý. Áèä ºìíº íü ìºí ë ýíý òóõàé “Õ¿íèé Åðºíõèéëºã÷ 300 Áîéíã çàðààä èðæ áàéõàä ìàíàé Åðºíõèéëºã÷ ãóðâàí õîðèãäîë ÷èðýýä èðæ áàéõ þì” ãýæ áè÷èæ áàéëàà. Õýí äýëõèéí óëñóóäàä þìàà çàðæ áàéíà, òýð óëñ õºãæèæ áàéíà. ßã ¿¿íèéã àðä ò¿ìýí ñîâèíãîîðîî ìýäýýä Õ.Áàòòóëãûã äýìæýýä áàéãàà áîëîëòîé. Îð÷èí öàãò óëñ îðîí îðøèí òîãòíîõ ¿íäýñ ñóóðü íü àìæèëòòàé õóäàëäàà íàéìàà áîëæýý. Òóí ñàÿõàí Ä.Òðàìï Ñàóäûí Àðàâèä àéë÷ëàõäàà 280 òýðáóì àì.äîëëàðûí õýëýëöýýð íàéìàà õèé÷èõëýý. Ñè Æèí Ïèí ãàðñàí öàãààñàà ýõëýí Åâðîï Àçèéã  òýð ÷èãò íü õóäàëäàà íàéìààíû òààòàé á¿ñ áîëãîõ ãýýä “Íýã çàì-íýã á¿ñ”-èéí áîäëîãîî ç¿òã¿¿ëæ áàéíà. Åâðîïûí óëñóóä õîðèã òàâèíãóóò Ïóòèí õîðèãò îðîîã¿é á¿õ óëñòàé ºðãºíººð õàðèëöàæ ýõýëæýý. Ìîíãîëûã ÷ æèæèã ãýæ ãîëîëã¿é ºìíºä õààëãàà öýëèéòýë íýýæ Óëààí-¯¿äýý ìàíàéõíààð òýæýýëãýæ áàéíà ø¿¿ äýý. Ýíýòõýãèéí õóäàëäàà íàéìàà  ºðãºæèí òýëýõèéí õýðýýð óëñ îðîí íü õ¿÷èðõýãæèæ áàéãààã õàðæ áîëíî. Óëñ îðîí õ¿÷èðõýã áàéõûí òóëä õ¿í àâ÷èõààð ç¿éë ¿éëäâýðëýäýã, òýðèéãýý îëîí óëñûí çàõ çýýëä àøèãòàé íàéìààëöàæ ÷àääàã ã¿éëãýý óõààíòàé õ¿í òºðä õýðýãòýé. Èéì õýðýãöýý, ýíý îðîí çàéã íºõºæ ÷àäíà õýìýýí àðä ò¿ìýí Õ.Áàòòóëãûã ¿íýëæ áàéíà. ͺõºæ ÷àäíà ãýäãýý ÷ íýð äýâøèã÷ èëýðõèéëæ áàéãàà.  Òèéìýýñ ò¿¿íèé ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà çºâ ç¿ãòýý ÷èãëýæýý ãýæ àæèãëàã÷èä ä¿ãíýæ áàéíà.

Ãýõäýý ñîíãóóëü äóóñàõ áîëîîã¿é áàéíà. ¯ëäñýí õóãàöààíä õýí ÿìàð ¿éëäýë ¿ç¿¿ëæ, þóíû òóõàé ÿðèõûã ñîíãîã÷èä àíõààðàëòàé àæèãëàñààð áàéãàà. Òýäíèé îíîæ õýëñýí íýã ¿ã, ýñâýë áîë÷èìã¿é ¿éë õºäëºë, äýìæèã÷äèéíõ íü àëäàà îíîî õ¿ðòýë ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íä íºëººëºõ íü äàìæèãã¿é þì.

Ардчилсан намын сонгуулийн төв штаб